Tiki taka là gì? Điều gì khiến nó trở thành một nghệ thuật đá bóng hấp dẫn và mê hoặc người hâm mộ khắp thế giới. Người Tây Ban Nha đã thành công với thứ bóng đá tiki taka như thế nào.
Tiki taka là gì?
Trong tiếng Tây Ban Nha, tiki taka là phiên âm của cụm từ Tiqui-Taca. Đây là một thuật ngữ trong bóng đá Tây Ban Nha, trong đó, Tiqui có nghĩa là chuyền, Taca có nghĩa là chạy.
Đây là một chiến thuật trong bóng đá với triết lý ưu tiên việc kiểm soát bóng trên sân. Cầu thủ cần phải di chuyển linh hoạt và có tổ chức, vừa chạy vừa chuyền bóng trong cự ly ngắn và trung bình. Chiến thuật này yêu cầu các cầu thủ tổ chức thành một nhóm 3-5 người và liên tục di chuyển một cách khôn ngoan kể cả khi có bóng hay không bóng. Khi giành quyền kiểm soát bóng là kiểm soát thế trận.
Theo nhiều tờ báo thể thao của Anh, khái niệm “Tiqui-taca” được đưa ra lần đầu tiên bởi một nhà báo thể thao, một bình luận viên nổi tiếng hàng đầu Tây Ban Nha tên là Andres Montes. Nhiều tờ báo thuật lại, Montes quan sát những pha chuyền bóng qua lại nhịp nhàng liên tục của cầu thủ rồi liên tưởng tới tiếng kim đồng hồ chạy tích tắc từng giây nên sáng tạo ra thuật ngữ “Tiqui-taca”. Nhà báo, bình luận viên Andres Montes đã qua đời vào năm 2009.
Nghệ thuật bóng đá tiki taka
Tiki taka ra đời như thế nào?
Nhiều tờ báo và tạp chí thể thao hàng đầu châu Âu ghi nhận “cha đẻ” của nghệ thuật bóng đá tiki taka là cố HLV Luis Aragones.
Aragones trưởng thành trong màu áo Getafe và từng chơi trong đội trẻ của đội bóng Hoàng gia Real Madrid. Từ năm 1964 ông gia nhập đội bóng Atletico Madrid và trở thành chân sút số một trong lịch sử của đội bóng này.
Năm 1974, Aragones bắt đầu sự nghiệp huấn luyện của mình. Mùa giải 1987-1988 ông nắm giữ chiếc ghế nóng của CLB Barcelona và chỉ ở lại đây một mùa giải. Đỉnh cao trong sự nghiệp cầm quân của Aragones là ông cùng tuyển Tây Ban Nha giành chức vô địch Euro 2008.
Thời gian đầu khi mới nắm quyền tại đội tuyển, người hâm mộ bóng đá nước này còn hoài nghi về năng lực huấn luyện của Aragones. Bởi lẽ những đội bóng trước đây dưới thời của Aragones đều có lối đá thiên về sức mạnh, lăn xả và thậm chí có hơi hướng bạo lực. Vì thế, không ít khán giả và cả giới truyền thông e ngại ông Aragones sẽ biến đội bóng xứ sở bò tót thành những con bò trên sân đích thực.
Ông bắt đầu cầm quân ở tuyển Tây Ban Nha từ khoảng năm 2004 và chính thời gian này ông cho ra đời chiến thuật mới tiki-taka. Không còn huấn luyện cầu thủ với lối chơi thiên về sức mạnh, Aragones thổi làn gió mới vào đội tuyển quốc gia Tây Ban Nha và cả nền bóng đá nước này. Các cầu thủ di chuyển trên sân rất khôn ngoan và linh hoạt, họ vừa chạy vừa chuyền bóng ban bật nhịp nhàng như những nghệ sĩ trên sân cỏ đích thực.
Năm 2006, đội tuyển Tây Ban Nha bị loại sớm ở World Cup được tổ chức tại Đức. Sau thất bại đó, quá trình tiki taka hóa diễn ra mạnh mẽ ở đội tuyển này. Và quá trình đó đem lại trái ngọt. Tây Ban Nha phô diễn thứ bóng đá mê hoặc cả thế giới và giành chức vô địch Euro 2008 đầy thuyết phục.
Hai năm sau đó, dù Aragones đã không còn ngồi ghế huấn luyện nhưng người Tây Ban Nha vẫn duy trì chiến thuật tiki taka. Tây Ban Nha tiếp tục thăng hoa cùng nghệ thuật tiki taka mỹ miều và đỉnh cao hơn nữa là họ giành chức vô địch World Cup 2010 tại Nam Phi.
Đó là ở cấp độ đội tuyển Tây Ban Nha, sau này CLB Barcelona dưới thời HLV Pep Guardiola tiếp tục phát triển nghệ thuật tiki taka tạo nên thời đại hoàng kim trong lịch sử đội bóng này.
Chiến thuật tiki taka
Ban đầu Luis Aragones sử dụng sơ đồ chiến thuật lý tưởng cho Tiki taka là 4-3-3. Tùy trường hợp, sơ đồ này biến thể thành 4-1-2-3 hay 3-4-3.
Chiến thuật tiki taka yêu cầu các cầu thủ tổ chức thành nhóm khoảng 3 hoặc 5 người. Mỗi cầu thủ phải sở hữu kỹ thuật cá nhân thượng thừa và tính kỷ luật cao. Mỗi nhóm cầu thủ thường di chuyển theo cấu trúc hình đa giác, mỗi người vừa chạy vừa chuyền bóng nhịp nhàng. Chủ yếu là chuyền bóng ngắn và sệt, các cầu thủ phối hợp với nhau nhanh và dứt khoát. Ngay cả khi không có bóng cầu thủ vẫn phải liên tục di chuyển, giữ khoảng cách nhóm để áp sát đối thủ, đoạt lại bóng và phản công.
Vì vừa phải di chuyển liên tục vừa phải chuyền bóng nên lối chơi này tiêu tốn khá nhiều sức lực của cả cầu thủ đội nhà và đối phương. Cầu thủ liên tục cơ động trong phạm vi ngắn đòi hỏi phải có sức bền và sự dẻo dai.
Barca và thương hiệu tiki taka
Sau thời kỳ đỉnh cao của nghệ thuật tiki taka ở đội tuyển quốc gia, CLB Barcelona được đánh giá là hiện thân kế thừa xuất sắc triết lý bóng đá của người Tây Ban Nha. Với tiki taka và Pep Guardiola, Barca gây dựng triều đại hoàng kim từ năm 2008-2012.
Để nói về sự thành công của nghệ thuật tiki taka trước hết phải nói tới yếu tố con người. Lối chơi cực kỳ phù hợp với cầu thủ Tây Ban Nha nhanh nhẹn, khôn ngoan và đậm chất kỹ thuật.
Thời kỳ 2008-2012, Barcelona sở hữu rất nhiều cá nhân xuất sắc đang ở độ chín của sự nghiệp. Tiền đạo Lionel Messi với cái chân trái rất khéo bắt đầu cuộc đua cả một thập kỷ với Cristiano Ronaldo từ thời gian này. Cặp tiền vệ trung tâm Xavi – Iniesta chơi ăn ý tạo ra những đường chuyền đẳng cấp như vẽ hoa trên sân cỏ… và còn rất nhiều cá nhân khác của đội bóng, mỗi cầu thủ đều sở hữu kỹ thuật cá nhân thượng thừa.
Cái hay của một tập thể có nhiều cá nhân xuất sắc đó là người huấn luyện viên biết cách sắp xếp vị trí để mỗi người đều có thể tỏa sáng ở vị trí của mình. Chính Pep Guardiola đã làm được điều này.
Các cầu thủ Tây Ban Nha sau này được rèn luyện chiến thuật tiki taka từ rất sớm. Tiki taka vận hành lối chơi tấn công nhóm do đó cầu thủ phải học cách di chuyển để chiếm lĩnh không gian và phối hợp với nhau theo cặp, theo nhóm.
Mỗi nhóm tấn công gồm 3 cầu thủ bố trí thành hình tam giác hay mũi đinh ba. Khi ở trạng thái tấn công, sẽ có hai cầu thủ làm tường phía dưới hỗ trợ và một mũi nhọn trung phong cao nhất. Khi bị đối phương theo kèm, một cầu thủ sẽ sắm vai di chuyển thu hút đối phương để tạo khoảng trống cho đồng đội.
Khi phải chuyển về trạng thái phòng ngự bên sân nhà, đội hình này đảo ngược lại khi có hai cầu thủ lùi sâu để chủ động phòng ngự và một người bọc lót phía sau.
Chiến thuật tiki taka giúp tuyển Tây Ban Nha và cả CLB Barcelona luôn là đội kiểm soát thế trận với tỷ lệ cầm bóng không bao giờ dưới 60%.
Nhiều ý kiến từng cho rằng điểm yếu của chiến thuật tiki taka là bào mòn thể lực của cầu thủ vì phải di chuyển quá nhiều. Thế nhưng thực tế không hẳn như vậy. Bởi lẽ các cầu thủ chơi tiki taka luôn di chuyển trong tư thế chủ động, kể cả khi có bóng hay không bóng. Họ di chuyển liên tục và chủ động nhằm thu hút đối phương, buộc đối phương phải áp sát, phải phạm lỗi và gây ức chế cho chính đối thủ. Chiến thuật di chuyển của cầu thủ Barca là chạy đánh lừa để góp phần bào mòn thể lực đối phương, khi áp sát vòng cấm thì cầu thủ bứt tốc và hạ đo ván đối thủ.
Đội hình tiêu biểu cho nghệ thuật tiki taka của Barcelona gồm những cái tên xuất sắc như: Xavi, Andrés Iniesta, Sergio Busquets, Gerard Piqué, Lionel Messi, Pedro Rodríguez Ledesma, Adriano Correia, David Villa, Daniel Alves, Javier Mascherano và thủ môn José Manuel Pinto.
Pep Guardiola đã phát triển tiki taka lên tầm cao mới và viết lên thời đại hoàng kim của đội bóng xứ Catalan từ năm 2008-2012.
